اصبغ بن نباته مجاشعیاَصْبَغِ بْن‌ِ نُباته، ابوالقاسم، از اصحاب امام علی بن ابی طالب- علیه‌السلام- است. ۱ - معرفی اصبغ بن نباتهاصبغ بن نباته از بنی حنظله و از تیره مُجاشع بن دارم بود. [۱]
محمد بری تلمسانی، الجوهرة، ج۱، ص۱۸۶، به کوشش محمد تونجی، ریاض، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
وی کوفی بوده، و در روزگار خلافت امام علی - علیه‌السلام- یکی از نامدارترین و استوارترین یاران امام به شمار می‌آمده است، [۳]
محمد ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۲۵، بیروت، دارصادر.
اما روایاتی مبنی بر اینکه او دوران پیامبر - صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم- را درک کرده است [۴]
احمد ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۰۸، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
و نیز روایت وی از عمر بن خطاب ، قابل اعتماد به نظر نمی‌رسد.به روایت نصر بن مزاحم اصبغ پیرمردی زاهد و عابد بود و از جنگاوران عراق و از سرداران علی - علیه‌السلام- به شمار می‌آمد. اصبغ را یکی از « شرطة الخمیس » در جنگ صفین یاد کرده‌اند. [۷]
خلیفة بن خیاط، تاریخ، ج ۱، ص۲۳۱، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۷م.
۱.۱ - شرط و پیمان با علیاز خود او در معنی این عنوان روایت شده است که ما با علی- علیه‌السلام- شرط و پیمان بستیم تا پای جان در راه او فداکاری کنیم. [۸]
محمد کشی، معرفة الرجال، ج۱، ص۱۰۳، اختیار طوسی، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
[۹]
ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۲۲، بیروت، ۱۴۰۳ق.
از اصبغ برخی روایات نیز در شرح حوادث جنگ جمل در دست است. [۱۰]
عبدالحمید ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۴۸، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۸ق/۱۹۵۹م.
[۱۱]
عبدالحمید ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۶۳، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۸ق/۱۹۵۹م.
وی همچنین یکی از راویان برخی رویدادهای جنگ صفین است. [۱۳]
عبدالحمید ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۴۴۲، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۸ق/۱۹۵۹م.
از برخی روایات، میزان محبوبیت و منزلت اصبغ نزد علی- علیه‌السلام- به خوبی آشکار است. [۱۴]
محمد طوسی، امالی، ج۱، ص۱۷۶، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۴ق/ ۱۹۶۴م.
۱.۲ - دوران زندگی پس از امام علیهمچنین آمده است که او روزگاری پس از امام علی- علیه‌السلام- می‌زیسته و واقعه شهادت وی را گزارش کرده است و حتی گفته شده که وی پس از سده ۱ ق درگذشته است. [۱۷]
آقا بزرگ، الذریعة، ، ج ۲۵، ص۱۰۵ .
گزارشی که زندگی او را تا روزگاری بس دراز پس از شهادت علی- علیه‌السلام- تأیید کند، در دست نیست و اقوال گوناگون درباره دوران زندگی او نیز از روایات مختلف وی - منقول در مآخذ روایی - سرچشمه گرفته است. همچنین از او روایتی از امام حسن - علیه‌السلام- [۱۸]
ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲۲۳، بیروت، ۱۴۰۳ق.
و امام حسین - علیه‌السلام- نقل شده است [۱۹]
محمد ابن شهر آشوب، المناقب، ج۴، ص۵۲، قم، مطبعة علمیه.
و طوسی نیز آورده است که اصبغ اثری در « مقتل » امام حسین- علیه‌السلام- داشته، و سند خود را به آن ذکر کرده است؛ اما در تکیه بر این موارد، باید سخت احتیاط کرد، زیرا طریق روایی اثر یاد شده را به سبب کثرت مجاهیل ضعیف شمرده‌اند. [۲۱]
ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲۲۲، بیروت، ۱۴۰۳ق.
طوسی او را در طبقه اصحاب امام حسن- علیه‌السلام- نیز برشمرده است. ۱.۳ - شخصیت رواییآنچه بیشتر مایه شهرت اصبغ بوده، شخصیت روایی اوست. غالب روایاتی که وی نقل کرده، به امام علی - علیه‌السلام- می‌رسد. بیشتر این روایات در کتابها و منابع شیعی منعکس شده‌اند. [۲۳]
ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲۲۲، بیروت، ۱۴۰۳ق.
بیشتر موضوعات روایات او تاریخی، فقهی و اخلاقی است. مشهورترین روایت اصبغ از امام علی- علیه‌السلام- یکی عهدنامه معروف مالک اشتر است و دیگری وصیت امام به‌فرزندش محمدحنفیه . ۱.۴ - مشایخاصبغ از این کسان نیز روایت کرده است: ابوایوب خالد بن زید انصاری ، عمار بن یاسر و عمر بن خطاب . [۲۷]
یوسف‌مزی، تهذیب الکمال، ج۳، ص۳۰۸، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۱م.
گروهی چون ابوجارود زیاد بن منذر ، خالد نوفلی ، محمد ابن داوود غنوی ، اجلح بن عبدالله کندی و ابوحمزه ثمالی از او روایت کرده‌اند. ۱.۵ - بررسی رجالیبیشتر رجال شناسان و محدثان اهل سنت، اصبغ را غیر موثق و ضعیف دانسته‌اند [۳۰]
یحیی بن معین، التاریخ، ج۲، ص۴۲، به کوشش احمد محمد نورسیف، مکه، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۳۱]
محمد ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۲۵، بیروت، دارصادر.
[۳۲]
محمد ابن حبان، المجروحین، ج۱، ص۱۷۴، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۳۹۶ق.
[۳۴]
ابراهیم جوزجانی، احوال الرجال، ج۱، ص۴۷، به کوشش صبحی بدری سامرایی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۳۵]
احمد نسایی، «الضعفاء و المتروکین»، ج۱، ص۱۵۶، همراه الضعفاء الصغیر بخاری، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
[۳۶]
علی دارقطنی، الضعفاء و المتروکین، ج۱، ص۶۷، به کوشش صبحی بدری سامرایی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۹م.
[۳۷]
احمد ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، ج۱، ص۸۱، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
که این موضوع به پیوند صادقانه اصبغ با امام علی- علیه‌السلام- بی ربط نمی‌نماید؛ تا بدانجا که برخی او را « رافضی » و گاه از غلات شیعه محسوب داشته‌اند. [۳۸]
یعقوب بسوی، المعرفة و التاریخ، ج۳، ص۱۹۰، به کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۹م.
[۳۹]
محمد ذهبی، المغنی، ج۱، ص۹۳، به کوشش نورالدین عتر، حلب، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
[۴۰]
احمد ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، ج۱، ص۸۱، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
با این‌همه، عجلی [۴۱]
احمد عجلی، تاریخ الثقات، ص ۷۱ ، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
، اصبغ را در شمار ثقات آورده است.رجال شناسان شیعی او را توثیق کرده، و از ثقات برجسته شمرده‌اند. [۴۲]
حسن حلی، رجال، ج۱، ص۲۴، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
۲ - فهرست منابع(۱) آقا بزرگ، الذریعة. (۲) محمد ابن حبان، المجروحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۳۹۶ق. (۳) عبدالحمید ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۸ق/۱۹۵۹م. (۴) احمد ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م. (۵) علی ابن حزم، جمهرة انساب العرب، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۶) محمد ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر. (۷) محمد ابن شهر آشوب، المناقب، قم، مطبعة علمیه. (۸) محمد بری تلمسانی، الجوهرة، به کوشش محمد تونجی، ریاض، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۹) یعقوب بسوی، المعرفة و التاریخ، به کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۹م. (۱۰) ابراهیم جوزجانی، احوال الرجال، به کوشش صبحی بدری سامرایی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۱۱) محمد حر عاملی، وسائل الشیعة، به کوشش محمد رازی، بیروت، ۱۳۸۹ق. (۱۲) حسن حلی، رجال، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م. (۱۳) خلیفة بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۷م. (۱۴) ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق. (۱۵) علی دارقطنی، الضعفاء و المتروکین، به کوشش صبحی بدری سامرایی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۹م. (۱۶) محمد ذهبی، المغنی، به کوشش نورالدین عتر، حلب، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م. (۱۷) محمد ذهبی، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت، ۱۹۶۳م. (۱۸) محمد طوسی، امالی، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۴ق/ ۱۹۶۴م. (۱۹) محمد طوسی، رجال، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م. (۲۰) محمد طوسی، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش. (۲۱) احمد عجلی، تاریخ الثقات، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م. (۲۲) محمد کشی، معرفة الرجال، اختیار طوسی، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش. (۲۳) یوسف‌مزی، تهذیب الکمال، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۱م. (۲۴) محمد مفید، امالی، به کوشش حسین استاد ولی و علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۳ق. (۲۵) نجاشی، رجال، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق. (۲۶) احمد نسایی، «الضعفاء و المتروکین»، همراه الضعفاء الصغیر بخاری، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. (۲۷) نصر بن مزاحم، وقعة صفین، به کوشش عبدالسلام هارون، قاهره، ۱۳۸۲ق. (۲۸) یحیی بن معین، التاریخ، به کوشش احمد محمد نورسیف، مکه، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م. (۲۹) ابن عدی، احمد، الکامل فی الضعفاء الرجال، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «اصبغ بن نباته»، ج۹، ص۳۵۹۰. رده‌های این صفحه : اصحاب امام علی | امام علی | تاریخ معصومان | راویان از امام حسن مجتبی | رجال | یاران امام علی
|